Þess hefur óneitanlega gætt hjá seinni kynslóðum að þær hafa dæmt forfeður sína hörðum dómi og sakað þá um að standa gegn og jafnvel banna giftingar fátæks fólks fyrr á tímum. Vissulega finnast þess dæmi að ráðamenn á 19. öld reyndu að koma í veg fyrir að snautt fólk næði að rugla saman reitum. Löggjafinn gaf þeim þó færri vopn í þeirri baráttu en þeir hefðu kosið
Árið 1869 kom enn einu sinni til tals á Alþingi Íslendinga hvort ekki væri rétt að setja skorður við „giptingarfrelsi fátækra og óefnilegra manna.“ Kveikjan voru þrjár bænaskrár þess efnis úr Múlasýslu en undir stóð áttatíu og eitt nafn.
– Þetta er tómt mál að tala um, hafði einn hinn sex konungkjörnu þingmanna fullyrt, etatsráðið Þórður Jónasson – svo í Alþingistíðindum en Jónassen þegar hann dæmdi Markús Ívarsson til Kaupmannahafnardvalar – svipuð erindi hafa oftsinnis komið fyrir Alþingi en stjórnvöld í Kaupmannahöfn neitað að setja frekari hömlur á giftingarfrelsi almennings en þegar eru.
– Og hvernig dettur ykkur í hug, hélt Þórður etatsráð áfram að messa yfir þingheimi, að stinga upp á öðru eins nú þegar þetta frelsi til giftinga „á seinni árum fremur hefir verið rýmkað en þröngvað í Danmörku.“
Mikill meirihluti alþingismanna var sömu skoðunar og Þórður. Og þótt 1871 væri „enn reynt að blása lífsanda í þetta margdauða mál“, eins og Sverrir Kristjánsson kemst að orði í ritgerð sinni um Alþingi og félagsmálin, þá breytti það engu um þá staðreynd að á 19. öld mátti fólk – þótt það væri örsnautt – ganga í heilagt hjónaband. Þó að uppfylltum ákveðnum skilyrðum, hann að vera orðinn tvítugur og hún sextán, bæði fermd og gengið til altaris, bólusett, heil á geði og ekki holdsveik. Og síðast en ekki síst, enginn prestur mátti vígja saman fólk er stóð í skuld við fátækrasjóð. Þó var á þessa ákvæði hjónabandslaganna – eins og ég kalla hina konunglegu tilskipan um prestana embætti með tilliti til hjónabanda frá 30. apríl 1824 – ekki einhlítt. Fátækrastjórn hreppsins hafði nefnilega vald til að heimila fólki að giftast, jafnvel þótt það hefði þegið fátækrastyrk.
Ég er þó ekki trúaður á að við finnum mörg dæmi slíkra undantekninga. Sjálfur hef ég ekkert fundið. Og höfum hugfast að fátækrastyrkur var aldrei styrkur heldur lán sem forsjármenn sveitanna vöktu yfir að fá endurgreitt.